- Giriş
Vakıf üniversiteleri, özel hukuk tüzel kişiliğine sahip vakıflar tarafından kurulan ve kâr amacı gütmeyen yükseköğretim kurumlarıdır. Türkiye’de vakıf üniversitelerinin kurulması, 1982 Anayasası, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde düzenlenmektedir. Vakıf üniversiteleri, kamu hizmeti niteliğinde eğitim vermekte olup, devlet üniversitelerinden farklı olarak finansal kaynaklarını vakıf bağışları ve öğrenci ücretleriyle sağlamaktadır. Bu makalede, vakıf üniversitesi kurma süreci, hukuki, mali ve akademik yönleriyle detaylı şekilde ele alınacaktır.
- Vakıf Üniversitelerinin Hukuki Dayanağı
Vakıf üniversiteleri, 1982 Anayasası’nın 130. maddesi ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 12. ve 56. maddeleri çerçevesinde kurulabilir. Anayasa 130. maddesi aynen şu şekildedir:
“Çağdaş eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin ihtiyaçlarına uygun insan gücü yetiştirmek amacı ile; ortaöğretime dayalı çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimlerden oluşan kamu tüzelkişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler Devlet tarafından kanunla kurulur. Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından, Devletin gözetim ve denetimine tabi yükseköğretim kurumları kurulabilir.”
Yükseköğretim Kanunu 12. maddesinde Yükseköğretim Kurumlarının görevleri hüküm altına alınmış, aynı Kanun’un 56. maddesinde de Yükseköğretim Kurumlarının tabi olduğu mali detaylar düzenlenmiştir. Vakıf üniversitelerinin yükseköğretim alanındaki statüsü, kamu tüzel kişiliğine sahip olmamaları nedeniyle özel statüde değerlendirilmekte olup, ancak sundukları eğitim-öğretim hizmetleri kamusal nitelik taşımaktadır. 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ve ilgili yönetmelikler de vakıf üniversitelerinin işleyişine ilişkin hükümler içermektedir.
- Vakıf Üniversitesinin Kuruluş Süreci
Vakıf üniversitesi kurmak isteyen tüzel kişiler, aşağıdaki hukuki ve idari süreçleri tamamlamak zorundadır:
- Vakıf Kuruluşu ve Ana Senedin Hazırlanması
Vakıf üniversitesi kurabilmek için öncelikle bir vakıf kurulmalıdır. Vakıf, Türk Medeni Kanunu’na göre mahkemeden tescil edilerek tüzel kişilik kazanır. Vakıf senedinde, vakfın amacı, faaliyet alanı, yükseköğretim hizmeti sunacağı, mali kaynakları ve yönetim yapısı gibi hususlar ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Vakfın ana senedinde ayrıca mütevelli heyeti yapısı, vakfın asgari mal varlığı ve eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli finansal altyapı düzenlemeleri yer almalıdır.
- Yükseköğretim Kurulu’na (YÖK) Başvuru
Vakıf tescil edildikten sonra, vakıf tarafından hazırlanacak üniversite kuruluş dosyası YÖK’e sunulmalıdır. Dosyada, akademik yapılanma, mali kaynaklar, mütevelli heyeti, eğitim programları, öğretim elemanı kadrosu, fiziksel altyapı, laboratuvar, kütüphane ve sosyal tesisler gibi hususlar yer almalıdır. Ayrıca üniversitenin bölümlerine ilişkin akademik planlama detaylandırılmalı, eğitim programlarının Bologna Süreci’ne uygunluğu da değerlendirilmelidir.
- YÖK Tarafından İnceleme ve Değerlendirme
YÖK, başvuruyu akademik, mali ve hukuki açılardan inceleyerek uygun görmesi halinde dosyayı Millî Eğitim Bakanlığı’na iletir. YÖK’ün değerlendirme sürecinde, kurulması önerilen üniversitenin eğitim kalitesini sürdürebilir olup olmadığı, yeterli akademik kadroya sahip olup olmadığı ve fiziki altyapısının yeterliliği gibi kriterler dikkate alınır. Ayrıca YÖK, vakıf üniversitesinin belirli bir başlangıç sermayesine sahip olmasını ve öğrenci bursları için gerekli kaynakları ayırmasını şart koşmaktadır.
- Bakanlık Onayı ve Cumhurbaşkanı Kararı
Millî Eğitim Bakanlığı’nın olumlu görüşü doğrultusunda, vakıf üniversitesinin kuruluşu Cumhurbaşkanı kararı ile Resmî Gazete’de yayımlanarak resmen tamamlanır. Cumhurbaşkanı kararı ile üniversiteye resmi olarak kuruluş izni verilmiş olur ve ardından vakıf üniversitesi, öğrenci kabulüne başlamadan önce akademik ve idari yapılanmasını tamamlamakla yükümlüdür.
- Vakıf Üniversitelerinin Yükümlülükleri
Kuruluş süreci tamamlandıktan sonra vakıf üniversiteleri aşağıdaki yükümlülüklere tabidir:
- YÖK tarafından belirlenen kalite standartlarına uygun eğitim sunmak,
- Öğrencilere burs sağlamak
- Mali şeffaflık sağlamak ve denetim süreçlerine tabi olmak,
- Kamu yararına hizmet sunmak amacıyla kâr dağıtımı yapmamak,
- Akademik kadronun yeterliliğini sağlamak ve öğretim üyelerini belirlenen kriterlere uygun olarak istihdam etmek,
- Üniversitenin mütevelli heyeti tarafından belirlenen bütçe planlamasına sadık kalmak ve yükseköğretim alanındaki etik kurallara uymak.
- Vakıf Üniversitelerinin Denetimi ve Mevzuata Uyumu
Vakıf üniversiteleri, YÖK tarafından sürekli denetim altında tutulur. Eğitim-öğretim faaliyetlerinin kalitesini sağlamak amacıyla akreditasyon süreçlerinden geçmeleri gerekmektedir. Ayrıca vakıf üniversiteleri, yıllık olarak YÖK’e mali raporlarını sunmak zorundadır. Yükseköğretim Denetleme Kurulu, vakıf üniversitelerinin mali, akademik ve idari yapılarının mevzuata uygun olup olmadığını düzenli olarak incelemektedir.
- Sonuç
Vakıf üniversitesi kurulması, belirli hukuki, mali ve idari aşamaları gerektiren kapsamlı bir süreçtir. Türkiye’de yükseköğretime katkı sağlamak amacıyla vakıf üniversitesi kurmayı düşünen kişi veya kurumların mevzuata tam uyum sağlamaları büyük önem taşımaktadır. YÖK denetiminde faaliyet gösteren vakıf üniversiteleri, yükseköğretimin geliştirilmesine önemli katkılar sunmaktadır. Vakıf üniversitelerinin sürdürülebilir bir akademik yapılanmaya sahip olmaları hem eğitim kalitesinin korunması hem de öğrencilerin nitelikli bir eğitim alması açısından büyük önem taşımaktadır.
