Giriş
18 Mart 2025 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Farhad Mehdiyev v. Azerbaycan (Başvuru No: 36057/18) kararını açıklamış ve başvurucunun özel hayatına yapılan müdahaleyi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 8. maddesi kapsamında değerlendirmiştir. Mahkeme, Azerbaycan Barosu tarafından başvurucunun avukatlık mesleğini icrasının sona erdirilmesinin “hukuka uygunluk” ilkesine aykırı olduğuna hükmetmiştir.
Olaylar ve Başvuru Süreci
Başvurucu Farhad Mehdiyev, 2009 yılında Azerbaycan Barolar Birliği’ne (ABA) kabul edilerek avukatlık yapma hakkı kazanmış, 2012 yılında bilimsel ve akademik çalışmalara odaklanmak amacıyla kendi isteğiyle meslekten ayrılmıştır. Ancak 2016 yılında ABA’ya yeniden kabul edilmiş ve avukatlık yeminini etmiştir. Yalnızca birkaç gün sonra ABA tarafından, 2009-2012 yılları arasında ödenmemiş aidatlar gerekçesiyle üyeliği iptal edilmiştir.
Mehdiyev, bu kararın hukukiliğine itiraz ederek yerel mahkemelerde dava açmış, ancak iç hukuk yollarından sonuç alamamış ve AİHM’ye başvurmuştur.
Hukuki Değerlendirme
- AİHS Madde 8’in Uygulanabilirliği
Mahkeme, olayda AİHS Madde 8’in (özel hayata saygı hakkı) uygulanabilir olduğuna karar vermiştir. Zira avukatlık mesleğinin icrasına son verilmesi, bireyin profesyonel hayatını, sosyal ilişkilerini ve kişisel gelişimini doğrudan etkilemektedir. AİHM, daha önce Namazov v. Azerbaycan ve Bagirov v. Azerbaycan kararlarında da benzer değerlendirmeler yapmıştır.
- Müdahalenin “Hukuka Uygunluk” Unsuru
AİHM, ABA’nın, Mehdiyev’in üyeliğini aidat borcuna dayanarak iptal etmesinin Azerbaycan yasalarına uygun şekilde yapılmadığını tespit etmiştir. Azerbaycan Avukatlar Kanunu’nun 23. maddesi gereğince, aidat borcu nedeniyle bir avukatın mesleğini icra hakkının sona erdirilebilmesi için mutlaka bir mahkeme kararı gerekmektedir. Ancak ABA, doğrudan kendi inisiyatifiyle üyelik kararını geri almıştır. Mahkeme, bu işlemin öngörülebilir ve yasal bir dayanağa sahip olmadığına ve bu nedenle keyfi olduğuna hükmetmiştir.
- Meşru Amaç ve Demokratik Toplumda Gereklilik Unsurları
AİHM, uyuşmazlığı “hukuka uygunluk” kriteri yönünden çözümlediği için müdahalenin meşru bir amaca dayanıp dayanmadığını ve demokratik toplumda gerekli olup olmadığını ayrıca incelememiştir.
Sonuç ve Tazminat
Mahkeme, AİHS Madde 8’in ihlal edildiğine hükmetmiş ve başvurucuya 4.500 Euro manevi tazminat ile 1.500 Euro yargılama gideri ödenmesine karar vermiştir. Mahkeme, ayrıca başvurucunun mesleğe geri kabul edilmesine ilişkin spesifik bir tedbir öngörmemiş, bu konuda Azerbaycan makamlarının inisiyatifine bırakmıştır.
Değerlendirme
Farhad Mehdiyev kararı, avukatların meslekten çıkarılması ya da meslek icra haklarının sınırlandırılmasında “hukuki güvenlik” ve “öngörülebilirlik” ilkelerinin ne denli önemli olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu karar, Azerbaycan’daki avukatlık mesleğinin bağımsızlığına ilişkin endişeleri yeniden gündeme getirmiştir. Kararda öne çıkan temel unsur, ABA’nın bir mahkeme kararı olmaksızın doğrudan meslekten çıkarma yetkisini kullanmasının AİHS’e aykırı bulunmasıdır.
Sonuç
Farhad Mehdiyev v. Azerbaycan kararı, hem Azerbaycan iç hukukunun avukatlık mesleğinin icrasına ilişkin düzenlemelerinin AİHS standartlarına uyumunu sorgulatmakta hem de baroların meslekten çıkarma gibi ağır yaptırımları uygularken hangi prosedürel güvencelere riayet etmeleri gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
